تاریخچه چاپ در ایران

ابداع چاپ یکی از مهمترین رویدادهایی است که در زندگی بشر تحول عظیمی ایجاد کرد. فرآیند چاپی که امروزه به سادگی از آن می‌گذریم طی پنج قرن و نیم به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. در حالی این دوران دگرگونی‌های فراوانی در آن رخ داده است. به همین دلیل می‌توان ادعا کرد که فرآیند چاپ در فهرست بزرگترین اختراعات بشری قرار دارد.

اولین چاپخانه ایران

در زمان صفویان (قرن یازدهم) عده‌ای از مبلغان مذهبی و کشیشان فرقه (کارملیتا) در محوطه کلیسا و نمازخانه در میدان میراصفهان، چاپخانه‌ای با حروف سربی دایر کردند. آن‌ها بعضی از ادعیه و اذکار مسیحی و سپس انجیل و تورات را با حروف سربی به دو زبان عربی و فارسی چاپ کردند. متاسفانه نمونه‌ای از آثار چاپ شده آنان در دست نیست. ولی در سال ۱۵۵۰ قمری (۱۶۴ میلادی) پس از آن که ارامنه ارمنستان توسط شاه‌عباس صفوی به اصفهان کوچ داده شدند. در کلیسای وانک یا کلیسای سن‌سور واقع در جلفای اصفهان توسط اسقفی به نام خاچاملور گیساراستی چاپخانه‌ای دایر شد. وی می‌شنود که در آلمان شخصی به نام گوتنبرگ ماشینی را اختراع کرده که با آن می‌توان کتاب‌ها را  با سرعت بالا تکثیر کرد. او بدون این که به تجربه‌ی گوتنبرگ دسترسی داشته باشد با کمک همکاران روحانی خود شروع به کار کرده و پس از یک سال و پنج ماه تلاش موفق می‌شوند که برای اولین مرتبه در ایران با حروف و وسایل ابتدایی که توسط کشیشان ساخته شده بود. کتابی به زبان ارمنی به نام ساغموس یا زبور داوود چاپ کننداین سرآغاز تاریخ چاپ در ایران است و می‌توان وی را گوتنبرگ دوم نامید.

این چاپخانه تا سال ۱۰۹۸ قمری (۱۶۸۷) دایر بود و چندین کتاب و کارهای چاپی دیگر را نیز به زبان ارمنی به چاپ رسانید. در سال ۱۳۱۳ قمری یکی از کشیشان ارمنی بنام (آسادور) چاپخانه‌ای وارد اصفهان کرد که حروف آن چوبی بود. در سال ۱۲۵۹ قمری (۱۸۴۴ میلادی) یک بازرگان ارمنی اهل جلفا به نام مانوک هورتانیان که در جاوه سکونت داشت. یک ماشین چاپ خوب که به وسایل جدیدتر مجهز بود به کلیسای وانک هدیه کرد. اما در آن زمان کسی که از فن چاپ آگاهی داشته باشد در جلفا نبوده و این ماشین نو و مجهز حدود ۴۰ سال در انبار کلیسا ماند.

در مدت ۳۲۰ سالی که چاپخانه در کلیسای وانک دایر بود علاوه بر تقویم‌ها گزارش‌های موسسات مذهبی و غیره در حدود ۲۶۳ جلد کتاب با کوشش خلیفه‌های کلیسا چاپ و منتشر کرده است. ایرانیان در مورد ایجاد چاپخانه فارسی مدتی در حدود ۱۵۰ سال اقدامی نکردند. تا این که در زمان فتحعلی شاه قاجار به همت ولیعهد او عباس میرزا چند تن برای آموختن فن چاپ به کشور انگلیس و روسیه اعزام شدند و آن‌ها پس از آموختن این فن دستگاههای چاپ حروف سربی و سپس دستگاه چاپ حروف سنگی را به ایران آوردند.

عباس میرزا در سال ۱۲۳۰ پنج تن را برای تحصیل به انگلیس و فرانسه اعزام کرد در بین این افراد شخصی بنام میرزا صالح شیرازی بود که پس از تحصیل در زبان‌‌های خارجی و علوم جدیده به فکر افتاد چاپخانه‌ای خریده به ایران بیاورد. وی در بازگشت به ایران در سال ۱۲۳۵ قمری چاپخانه‌ای همراه آورد و آن را در تبریز به کار انداخت.   

تاریخچه انتشارات دانشگاه پیام‌نور

انتشارات دانشگاه پیام‌نور، با عنوان مرکز تولید انتشارات دانشگاه آزاد ایران، در اسفندماه سال ۱۳۵۳ ریال و با هدف تولید و نشر کتب درسی دانشجویان دانشگاه، تأسیس شد. ۶۰% سرمایه‌ شرکت توسط دانشگاه آزاد ایران و الباقی توسط مؤسسه فرانکلین تأمین شده‌است.

مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد ایران عملاً از سال ۱۳۵۶، افتتاح و شروع به‌کار نمود. با خرید سهام موسسه فرانکلین در اوایل سال ۱۳۵۷ توسط این مرکز صددرصد سرمایه آن، به دانشگاه آزاد ایران تعلق گرفت. استخدام کارکنان تا پیش از 01/06/1358، تابع قانون کار بوده اما از آن تاریخ به بعد، استخدام کلیه کارکنان بالإجبار به تابعیت قانون استخدام کشوری درآمده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در پی دولتی شدن تعدادی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی که تا آن زمان به صورت خصوصی و غیردولتی اداره می‌شدند، دانشگاه آزاد ایران، مدرسه‌ عالی پارس و چند مؤسسه و دانشگاه دیگر، در گروه دانشگاهی با نام گروه ادبیات و علوم انسانی شکل گرفت و با عنوان مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی، به فعالیت خود ادامه داد.

مرکز تولید انتشارات نیز تا آن ‌زمان با نام مرکز انتشارات مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم‌انسانی به فعالیت می‌پرداخت. در اواخر سال ۱۳۶۳، دو مجتمع بزرگ دانشگاهی دانشگاه ادبیات و علوم‌انسانی، و مجتمع دانشگاهی علوم اداری و بازرگانی در یکدیگر ادغام شدند، و تحت عنوان دانشگاه علامه‌طباطبائی به فعالیت آموزشی خود ادامه دادند. در آن ‌زمان و با تشکیلات سازمانی جدید، مرکز انتشارات مجتمع به مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه علامه‌طباطبائی تغییر نام داد.

در اواخر سال ۱۳۶۶ و با تأسیس دانشگاه پیام‌نور، انتقال این مرکز از دانشگاه علامه‌طباطبائی به دانشگاه پیام‌نور مطرح، و ازسوی مسئولین ذیربط پیگیری شد. سرانجام هیئت وزیران در اواخر سال ۱۳۶۷ انتقال مرکز چاپ و انتشارات به دانشگاه پیام‌نور را تصویب، و در تاریخ 05/04/1368 با حضور نمایندگان وزارت فرهنگ و آموزش عالی، امر انتقال صورت گرفت. از آن تاریخ به بعد، این مرکز تولیدی صنعتی با هدف نشر کتب درسی دانشگاه پیام‌نور به فعالیت خود ادامه می‌دهد. سازمان انتشارات دانشگاه پیام‌نور، پس از انتشارات آموزش و پرورش، بزرگ‌ترین مرکز انتشارات کتب درسی در کشور بوده و تاکنون حدود 2500 عنوان کتاب در این سازمان منتشر شده‌است. ساختمان فعلی انتشارات دانشگاه پیام‌نور پیش از تبدیل شدن به انتشارات، با هدف ایجاد انبار تأسیس شده و برخی از مشکلات موجود که در حال حاضر انتشارات با آن روبه‌روست، به دلیل ساختار و طراحی نامناسب بناهای موجود است.

سالیانه بالغ بر شش میلیون جلد کتاب در انتشارات دانشگاه پیام‌نور به چاپ می‌رسد و مخاطبین این کتاب‌ها به طور عمده عبارتند از:

v      دانشجویان دانشگاه پیام‌نور

v      دانشجویان دانشگاه‌های سراسری، آزاد، علمی کاربردی، غیرانتفاعی

v      دانش‌آموزان آموزشگاه‌های آزاد (مانند مراکز آموزش حسابداری)

v      شرکت‌کنندگان در مقاطع تحصیلات تکمیلی (کنکور ارشد و دکترا)

v      معلمان سطح کشور و معلمان تحت پوشش مراکز تربیت‌معلم و مراکز آموزش ضمن خدمت فرهنگیان

v      مصرف‌کنندگان عمومی (علاقه‌مندان به مطالعه و آموزش شخصی مانند کارمندان و مدیران)