معرفی استان یزد:
موقعیت : مرکز ایران
مجاورت : شمال: استان اصفهان شمال شرقی : استان خراسان جنوب غربی: استان فارس جنوب شرقی : استان کرمان غرب: استان اصفهان
آب و هوا: به علت قرار داشتن بر روی کمربند خشک جهانی دارای زمستانهای سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانهای گرم و طولانی و خشک – ارتفاع متوسط :M ۱/۲۳۰ دما : º c ۱۸/۹
وسعــــت: ۷۴۴۹۳ کیلومتر مربع
جمعیت استان بر اساس سرشماری سال ۹۰ معادل ۱۰۵۷۷۷۴ نفر
تقسیمات:
شهرستانها: ابرکوه – اردکان – بافق – بهاباد – تفت – خاتم – صدوق – مهریز – میبد – یزد/مرکز استان
نقشه جدید یزد در سال ۹۴
موقعیت جغرافیایی – استان یزد:
استان یزد با ۷۴۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت در مرکز ایران قرار دارد و براساس آخرین تقسیمات کشوری، دارای هفت شهرستان به نام‌های ابرکوه، اردکان، بافق، تفت، مهریز، میبد و یزد است. استان یزد در سال ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۱۰۵۷۷۷۴ نفر جمعیت داشته است. از این تعداد ۸۸۹۵۸۳ در نقاط شهری و ۱۶۸۱۹۱ نفر در نقاط روستایی ساکن بوده‌اند. شهر یزد پرجمعیت‌ترین شهر و مرکز سیاسی – اداری استان یزد است. استان یزد در قلمرو سلسله جبال مرکزی ایران واقع شده و از پستی و بلندی و چاله‌ها و کفه‌های کویری‌متعددی تشکیل شده است. این ناهمواری‌ها مشتمل بر تپه‌های پای کوهی، دشت‌ها، بیابان‌ها، نواحی کویری وتپه‌های ماسه‌ای است.
در استان دو رشته کوه متمایز از هم وجود دارد. اولی بخشی از کوههایی است که در جهت‌شمال غربی – جنوب شرقی از مرکز ایران عبور می‌کنند. و به کوههای مرکزی ایران معروف هستند. دومی شامل‌رشته کوههایی است که در مناطق مرکزی، شمالی و شرقی استان قرار دارند. رشته شیرکوه که مانند دیواری‌قسمت‌های مرکزی استان را از بخش غربی آن (چاله ابرقو) جدا می‌کند، همواره از برف و یخ پوشیده شده و درتامین آب شهرهای یزد، تفت و مهریز نقش مهم و اساسی دارد.
آب و هوا – استان یزد:
اقلیم استان یزد به دو علت اساسی خشک است. اول آنکه بر روی کمربند خشک جهانی واقع شده ودیگر آنکه از دریاهای آزاد عمان و خلیج‌فارس و دریاچه‌های داخلی و بادهای رطوبت‌زای دریایی بسیار دوراست. عامل مهم اعتدال نسبی آب و هوای یزد که قابلیت زیست نسبتاً مناسبی به آن بخشیده است، ارتفاعات‌مهمی است که در اطراف آن پدید آمده و به طور موضعی در بهبودی هوای استان اثر می‌گذارند و لذا مناطقی باارتفاع بیش از ۲۵۰۰ متر از اعتدال و رطوبت نسبی بیشتری برخوردار هستند.
متوسط دمای هوای استان ۹/۱۸ درجه سانتی‌گراد است. حداکثر مطلق دما در تیرماه برابر ۴۳ و حداقل آن در دی‌ماه برابر ۲/۷- درجه سانتی‌گراد می‌باشند. به استثنای منطقه کوهستانی شیرکوه ، سایر نقاط استان یزد اقلیم گرم و خشک و بیابانی دارد که از غرب و جنوب غربی به طرف شمال شرقی‌و شرق خشک‌تر می‌شود.
تاریخ و فرهنگ – استان یزد :
سرزمین یزد جلوه‌هایی از باشکوه‌ترین و درخشانترین میراث فرهنگی و تمدن کهن ادوارمختلف تاریخی ایران را در خود جای داده است. تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلادفراتر رفته است، به طوری که در عهد پیشدادیان طوایف در حال کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان،نامیدند و از آن زمان به بعد یزد محل عبادت شد. از مهم‌ترین مراکز اسکان اولیه این سرزمین به مهرپادین(مهریز) فهرشان، پهره (فهرج)، خورمیش، ادر (اردکان)، شواز، قلاع موبدان (میبد)، طرنج، عقدا و اشکذرمی‌توان اشاره کرد. شهر یزد به عنوان محلی پاک و مقدس در رأس تمام آبادی‌های مزبور قرار داشته است.
دره‌های سرسبز و مناطق ییلاقی، چشمه سارها، ارتفاعات و قله‌ها، غارها، حیات وحش و شکارگاهها و به‌ویژه جاذبه‌های کویری از خصوصیات جالب توجه طبیعت یزد است که برخی از آنها جزء تفرجگاههای مهم‌مردم استان به شمار می‌آید.
استان یزد از لحاظ کنش‌های فرهنگی نیز جالب توجه است. این منطقه از لحاظ رفتارهای فرهنگی مردم‌کانون گوناگونی‌هاست و در این بین خصوصیات فرهنگی زرتشتیان از پیشینه تاریخی درخشانی برخوردار است.زرتشتیان طبق آئین زرتشت مراسم ویژه‌ای را در روزهای معینی از سال برگزار می‌کنند که از دیدگاه جهانگردی‌برای افراد مسلمان و پیروان سایر ادیان جالب توجه و دیدنی است.
سوغاتی ها و صنایع دستی – استان یزد:
علاوه بر منسوجات و تولیدات پارچه‌ای، انواع شیرینی‌های خاص نیز تهیه می‌شود که در سراسرایران و حتی در اقصی نقاط جهان طرفداران فراوان دارد. شیرینی‌های مهم یزد عبارتند از: باقلوا، قطاب،لوزنارگیل، پشمک، نان برنجی، حاج بادام، حاج پسته و حاج گردو، زولبیا، گوشه فیل و انواع شیرینی‌های‌خشک که بسیار ظریف، شکیل و خوشمزه پخته و عرضه می‌شوند.
غذاهای محلی – استان یزد:
در مناطق مختلف روستایی و شهری استان یزد غذاهای ویژه‌ای تهیه می‌گردند که از آن جمله‌می‌توان به انواع آش (آش یزدی، آش ماش، آش سرکه شیره، آش آبغوره، آش تمبر هندی، آش گندم (آش جو وشکمبه)، آبگوشت ترش، انواع کوفته (کوفته نخود، کوفته برنج و کوفته لپه)، انواع خورشت (خورشت به آلو،خورشت فسنجان یزدی و خورشت بامیه و بادنجان)، بوناش، شولی، شفته، شولی شلغم، لبوی شلغم، قلیه کدو،بورانی خیار، قطاب، باقلوا و ده‌ها نوع خورشت و چاشت دیگر اشاره نمود.
مسافرت و اقامت – استان یزد :
کلیه شهرستان‌های استان یزد از نظر راههای ارتباطی، مخابرات و سیستم‌های درمانی تجهیز شده‌اندو مسافرت و اقامت در آنها بسیار آسان است. اکثر شهرهای استان اقامتگاههای مناسبی دارند و مردم استان بافرهنگ جهانگردی کاملاً آشنا هستند. فرودگاه یزد و پروازهای مستمر رفت و برگشت بین تهران و یزد از یک‌طرف و عبور خط آهن تهران – کرمان از جوار برخی از شهرستان‌های استان، مسافرت به یزد و سایر شهرهای آن را بسیار آسان و راحت نموده است.
مکان های دیدنی و تاریخی – استان یزد:
استان یزد از مکان های دیدنی و تاریخی بسیاری برخوردار است که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از: مسجد جامع کبیر، مسجد کهن فرج، بقعه‌ی سید رکن‌الدین، بقعه‌ی دوازده امام، دخمه‌ی زرتشتیان، آتشکده‌ی زرتشتیان (یزدان)، باغ دولت‌آباد، بانک شاهنشاهی، خانه‌ی تقدیری، خانه‌ی مودت، مسجد ریگ، بادگیرها، گنبد عالی ابرکوه، پرسبز، مجموعه‌ی خیرآباد، مسجد بیرون ابرکوه، چهار سوق و بازارشاهی، مدرسه‌ی علمیه‌ی امام خمینی، رباط خرگوشی، تکیه‌ی امیرچقماق و مسجد جمعه‌ی نو (در یزد)، نارین قلعه (در میبد)، مسجد جامع (در اردکان) و کاروانسرای خرانق..
صنایع و معادن – استان یزد:
استان یزد از دیر باز منطقه ای صنعتی بوده و صنایع آن به دو صورت صنعتی و دستی رواج داشته است. فرش بافی، چاقو سازی، سبد بافی، سنگ تراشی، پارچه بافی، زیلو بافی، سرامیک، سفال سازی، کرباس بافی، طلا و نقره کاری از صنایع دستی یزد هستند. این استان از نظر صنایع کارخانه ای اکنون دارای کارخانه های تولیدی بزرگ و کوچک است. علاوه برکارگاه های کوچک نساجی و شیرینی سازی، که شمار آن ها بسیار است، ده ها واحد تولیدی دیگر وجود دارد که در رشته های گوناگون فعالیت می کنند. صنایع ماشینی ریسنده گی و بافنده گی از سال ۱۳۱۲ هـ. ش، در استان یزد پدید آمد. اساس این دگرگونی وجود صدها کارگاه سنتّی بافنده گی و هزاران بافنده ماهر و هنرمند در این منطقه بوده، که هم زمان با نخستین حرکت های صنعتی شدن ریسنده گی و بافنده گی در کشور، به مراکز تولیدی کارخانهای روی آوردند. استان یزد با دارا بودن ۳۳۰ واحد تولیدی نساجی، نیمی از منسوجات کشور را تولید و عرضه می کند و ۷۰ در صد زمینه های اشتغال صنعتی استان یزد، به این صنایع تعلق دارد. با وجود شرایط آب و هوایی و زیستی نامناسب منطقه، تشکیلات زمین شناختی این استان، ذخیره های بزرگ معدنی را در دل خود، جای داده است، به طوری که می توان این استان را منطقه ای معدنی نامید. بزرگ ترین قطب های معدنی آهن ایران در استان یزد قرار دارد. هم چنین میتوان از معادن غنی سرب و روی مهدی آباد، کوشک، درّه انجیر و منصور آباد، بوکسیت صدر آباد، معدن اورانیوم ساغند اردکان که در نوع خود در خاورمیانه بینظیر است، مس اردکان و تفت، نام برد. افزون بر آن، معدن های فلزی، سنگ های تزیینی با کیفیت بسیار بالا، مانند: مرمر، مرمریت، گرانیت، چینی، … و نیز موادی چون باریت، گچ، فسفات، نمک، … به فراوانی در سطح استان یزد وجود دارد.
کشاورزی و دام داری – استان یزد:
کشاورزی استان یزد به دلیل بارش اندک به گونه کشت آبی است و رونق چندانی ندارد. تلاش کشاورزان این ناحیه براین است که با بهره گیری از کم ترین آب و خاک حاصل خیز، توانسته اند کشاورزی را در محدوده ای اندک به دیگر بخش های اقتصادی پیوند دهند. از مهم ترین فرآورده های کشاورزی یزد می توان گندم، جو، آفتاب گردان، نباتات علوفه ای، جالیز، زیره، گوجه فرنگی، بادمجان و سردرختی به ویژه انار، انجیر و پسته را نام برد. دام پروری نیز به روش سنتی و صنعتی رواج دارد، اما به دلیل کمبود علوفه رونق زیادی ندارد. مردم آبادی های پیرامون شهر یزد، به پرورش گوسفند، بز، گاو و شتر می پردازند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی – استان یزد:
یزد، یعنی آفریننده خوبی ها، پاکی ها و شهر خداست. نام گذاری این شهر با واژه «یزش» به معنای ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه و با واژه یزدان یا یزتان به معنی پاک، مقدس، فرخنده و همچنین به معنی ذات خدا در ارتباط است. یزد در دوران هخامنشی و شاید پیش از آن «ایستاتیس» نامیده می شده که «هرفته» (فرافر) و «سریزد» کنونی، در ۳۰ کیلومتری خاور شهر یزد بازمانده این شهر است. استان یزد از تاریخی کهن برخوردار است، تا جایی که بنای شماری از شهرهای آن، مانند: میبد را به سلیمان پیامبر، یزد را به ضحاک و اسکندر مقدونی و ابر کوه را به ابراهیم پیامبر نسبت دادهاند. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود دراستان یزد به سهم خود، بازمانده شایان توجهی از تاریخ و فرهنگ کهن ایران است. کشاورزی و مدنیت یزد، در چهار کانون بزرگ مهریز و فهرج، یزد، رستاق و میبد و اردکان، پا گرفته است. این منطقه با قرار گرفتن در مسیر شاه راه های باستانی ری ـ کرمان و پارس ـ خراسان، در میانه هزاره نخست پیش از میلاد، نقش مرزبانی ایالت ها و نگه بانی راه های بسیاری را که به چهار سوی ایران می رفته، ایفا میکرده است.
منطقه یزد بی گمان، در دوران هخامنشی دارای راه های بزرگ و معتبر، راه داری و مراکز پستی و چاپاری بوده است. زیرا علاوه بر راه های شناخته شده باستانی، از روی مدارک پیشین، راههای فراموش شدهای نیز که در روزگار باستان به مرکز اقتصادی و فرهنگی ایران باستان میپیوستهاند به تازه گی شناسایی شدهاند.
منطقه یزد، در دوران ساسانی، به ویژه در روزگار قباد، انوشیروان و یزدگرد اوّل، … از جایگاه اجتماعی و اقتصادی ویژه ای بر خوردار بوده و به عمران و آبادی آن، توجه بسیار شده است. در نخستین سده اسلامی، سرزمین یزد به دست مسلمانان افتاده قبایل عرب به سوی ایران سرازیر شدند. گروهی نیز از قبیله های بنی تمیم و بنی عامر، درکوی عرب ها ی یزد، استقرار یافتند. در سده ۴ هـ. ق، که دیلمیان بر بخش های باختر و جنوب ایران و عراق چیره گردیدند، جمعی از علویان هم به یزد آمده در کوی حسنیان سکونت گزیدند. بنیان گذار این خاندان علاء الدوله ابوجعفر بود که در ۳۹۸ هـ. ق، از سوی سیّده خاتون، دختر عمه خود ( مادر مجدالدوله دیلمی ) به حکومت مستقل اصفهان و پیرامون آن منسوب گردید. در سال ۴۴۳ هـ. ق طغرل سلجوقی، شمس الملوک ظهیر الدین ابومنصور فرامرز را به حکومت مستقل یزد و ابر کوه منصوب کرد. از سرشناس ترین افراد این خاندان امام زاده سیّد جعفر ( ع ) است، که از سیّدهای عریضی بوده در سال ۴۲۴ هـ. ق، در یزد در گذشت و مزارش هم چنان زیارتگاه مردم است.
حکم رانی ابومنصور فرامرز در روزگار فرمان روایی طغرل، آلب ارسلان و ملک شاه سلجوقی بوده نزد آنان احترام ویژه ای داشت. پس از وی به ترتیب فرزندش مؤید الدوله ابومنصور علی بن فرامرز، علاءالدوله کالیجار و پسرش امیر فرامرز، بر یزد حکومت کردند. اینان در نزد سلجوقیان، دارای احترام و اعتبار بودند. چون امیر فرامرز پسر نداشت، حکومت یزد به دو دخترش واگذار و رکن الدین سام بن وردان روز، به اتابکی آنان گماشته شد. بدین ترتیب حکومت یزد، از آل کاکویه به اتابکان یزد انتقال یافت.
رکن الدین سام، پس از اندک زمانی، در سال ۵۸۴ هـ. ق، از کار اتابکی دختران امیر فرامرز کنار رفت و برادرش عزالدین، به اتابکی رسید. اتابکان یزد با ایجاد پیوند های زناشویی، روابط دوستانهای با سلجوقیان بر قرار کردند و مورد احترام و مشورت آنان بودند. پس از عزالدین ( در گذشته ۶۱۵ هـ. ق )، وردان روز، اسفهسالار ابومنصور ( قطب الدین ) ( در گذشته ۶۳۷ هـ. ق )، قطب الدین محمود، رکن الدین علاءالدوله ( در گذشته ۶۶۲ هـ. ق )، طغان شاه، علاءالدوله ( در گذشته ۶۷۳ هـ. ق )، رکن الدین یوسف شاه، و حاجی شاه بن یوسف شاه یکی پس از دیگری به اتابکی رسیده بر یزد و پیرامون آن حکومت کردند. اتابکان در آبادی و عمران یزد کوشش های بسیاری کردند و بناهای زیادی از خود به یادگار گذاشتند. رکن الدین سام در نزدیکی دروازه مهریز مدرسه اتابک را ساخت. وردان روز در بازار دلالان، مدرسه وردان روز را بنا کرد. محمود شاه در گسترش شهر کوشید و کویهای بیرون شهر را درون حصار آورده میدانی بزرگ نیز در شهر ساخت. مادرش مریم ترکان نیز روستای مریم آباد را بنا نهاد. در روزگار حمله چنگیز به ایران سلطان ابومنصور اتابک ( قطب الدین )، چیره گی مغولان را پذیرفت و جانشیناناش به عنوان دست نشانده گان مغول، در حکومت یزد پایدار شدند و با کفایت و زیرکی، یزد را از سپاه مغول مصون داشتند.
در این دوره به دلیل امنیت و آرامش نسبی در یزد، بازرگانی و پیشرفت شهر ها و آبادی ها و مبادله کالاهای گوناگون، رونق یافت و کالاهای یزدی تا آن سوی آب های جنوبی ایران، به ویژه هندوستان راه یافت. راه داری و نگه داری راه ها، در دوران مغول و ایل خانان مورد توجه قرار گرفت و نگاه داری راهها را به بزرگان و امرا واگذار کردند. در اوایل سده ۸ هـ. ق، امنیت و نیز راه هایی که از منطقه یزد میگذشتند؛ گسترش یافت. این مسأله نقش به سزایی در رونق بازرگانی و هم چنین شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایالت یزد داشت. حکومت حاجی شاه بن یوسف آخرین اتابک خاندان اتابکان یزد، در ۷۱۸ هـ. ق به دست امیر مبارزالدین محمّد بن مظفر از میان رفت.
امیر مظفر، بزرگ خاندان مظفر، از نواده گان غیاث الدین خراسانی بود، که در دربار ایلخانان مغول وارد خدمت شد و به حکومت میبد رسید. پس از مرگ او، پسرش امیر مبارزالدین محمّد در اوایل حکومت ابوسعید بهادر خان ( ۷۱۶ – ۷۳۶ هـ. ق ) ایل خان مغول به حکومت میبد و راه داری یزد انتخاب شد. در سال ۷۱۸ هـ. ق، حاجی شاه بن یوسف، اتابک یزد را، در نبردی شکست داده وضمن پایان دادن به حکومت اتابکان یزد از سوی ابوسعید بهادر خان، به حکومت یزد رسید.
مبارزالدین محمّد، پس ازدرگذشت ابوسعید بهادر خان، دم از استقلال زد و بر کرمان، شیراز و قلمرو حکومت ملوک شبان کاره، در جنوب ایران چیره شده در سال ۷۲۳ هـ. ق، حکومت آل مظفر را تشکیل داد. یزد، در روزگار حکومت امیر مبارزالدین، از نظر سیاسی و اقتصادی دارای اهمیت و اعتبار شد. این جایگاه، نه تنها به خاطر تلاش مظفریان در یزد پدید آمد، بلکه شرایطی که در دوره مغول بر کشور حاکم شد، شهر های دور افتاده و به دور از هیاهوی سیاسی، چون یزد را مورد توجه نام داران قرار داد. طی یک سده حکم رانی مغول بر ایران، ناحیه یزد بیش از دو برابر گسترش یافت و با مدیریت و تدبیر امیر مبارزالدین محمّد، به مرکز فعالیت های سیاسی و اقتصادی تبدیل یافت.
قلمرو امیر مبارزالدین محمّد با در گذشت وی به سال ۷۶۵ هـ. ق بین پسراناش بخش شد، به طوری که سلطان احمد، در کرمان، شاه محمود، در اصفهان، شاه یحیی، در یزد و شاه شجاع، در فارس و بخشی از خوزستان به حکومت پرداختند. که از این میان شاه یحیی نسبت به آبادانی سرزمین یزد، تلاش بسیار کرد. در حکومت ۷۷ ساله آل مظفر ( ۷۱۸ – ۷۹۵ هـ. ق ) منطقه یزد به اوج شکوفایی و بزرگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رسید. در مدرسه ها، مسجدها، دارالسیاده ها و خانقاه ها، علوم گوناگون رایج زمان، درس داده می شد. ویژه گی دیگر دوره مظفریان رونق صوفی گری در یزد است. ایجاد خانقاه ها ویژه مرشدان و مریدان صوفیان نبود، بلکه شاهان و شاه زاده گان مظفری و بزرگان هم بدان علاقه مند بوده صوفیان یزد، از احترام ویژه خاندان مظفری بر خوردار بودند. حکومت آل مظفر در سال ۷۹۵هـ. ق به دست تیمور لنگ خاتمه یافت.
تیمور لنگ حکومت یزد را به یکی از نزدیکان خود سپرد. اما پس از بازگشت تیمور به ماوراءالنهر، گروهی، از همدلی مردم نسبت به آل مظفر بهره برده به رهبری آبدار، یزد را از دست حاکم تیموری بیرون آوردند. سپس سلطان محمّد، پسر ابوسعید طبسی، یزد را به دست آورده استقلال آن را اعلام نمود. با عدم توفیق حاکمان تیموری نایین، اصفهان و اردستان در برگرداندن نظم و امنیت به یزد، پیر محمّد، پسر عمر شیخ و نوه تیمور لنگ حکم ران فارس، و نیز حاکم سیستان با سپاهی ره سپار یزد شده؛ یزد را محاصره و سرانجام گشودند. تیمور لنگ برای حفظ جایگاه هنری و اهمیت یزد، دستور داد نسبت به مردم این سامان نرمی نشان داده مالیات دو ساله را نگیرند. هم چنین فرمان داد تا برج و باروی شهر را بنا کرده دارالحکومه معروف به « دژ مبارکه نارین قلعه » را به طور شایسته ای بسازند.
ایالت یزد پس از مرگ تیمور، مدتی پهنه درگیری نوادگان تیمور، پیر محمّد و اسکندر بود. شاهرخ پسر تیمور با پیروز شدن بر دیگران حکومت یزد را به امیر جلال الدین، پسر چخماق سامی سپرد. وی با مردم یزد به خوبی رفتار کرد و برای عمران و آبادی این سرزمین کوشش نمود و بناهای بسیاری از خود بر جای نهاد، که برخی از آن ها هنوز برجای مانده از آثار تاریخی و دیدنی استان یزد به شمار می روند. پس از در گذشت امیر جلال الدین، بیوه و فرزندانش دنباله کار را گرفته از خاندان خود، نام نیک به یادگار گذاشتند.
بازمانده گان تیمور، در همه جا دل گرم کننده هنرمندان، معماران و اندیشمندان بودند و یزد نیز در این زمان به شکوفایی اقتصادی، هنری و فرهنگی رسید. کاشی کاریهای مسجد جامع و میدان امیر چخماق و مسجد امیر چخماق، مصلای عتیق، … از آثار این زمان است. مدرسه ها و کتاب خانه های بسیاری چون مدرسه و کتاب خانه قطبیه سربلوک، مدرسه دارالصفا، مدرسه و کتاب خانه یوسف چهره، مدرسه و کتاب خانه اصیلیّه سردهوک و کتاب خانه باوردیه ایجاد شدند، که نویسنده گان، پژوهش گران و تاریخ نگارانی، چون شرف الدین علی یزدی، در آن ها پرورش یافتند.
با برآمدن ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو، یزد از دست تیموریان بیرون رفته امیران ترکمان، یکی پس از دیگری بر ایالت یزد حکومت کردند. حکومت طوایف گوناگون با تسلط شاه اسماعیل صفوی بر تمام ایران در ۹۱۳ هـ. ق، خاتمه یافت. نعمت الله باقی، پسر میرزا عبدالباقی، صوفی سرشناس، که در جنگ چالدران کشته شد، در زمان شاه تهماسب، دختر شاه اسماعیل را به زنی گرفته حاکم یزد شد. وی دیوان خانه عباسیه را ساخت و مسجد شاه تهماسب، در نزدیکی میدان بعثت کنونی از یادگارهای اوست. از دیگر آثار دوران صفوی میتوان به این موارد نیز اشاره کرد : غیاث آباد تفت که به دست میر میران فرزند نعمت الله باقی ( ممدوح وحشی بافقی )، مدرسه شفیع ، مسجد شاه ولی تفت که شاه ابوالوالی حاکم یزد آن را بنا نهاده است.
در هنگام حمله افغان ها، مردم رشید و آزاده سرزمین یزد، به رهبری میرزا عنایت سلطان، دلاوری های بسیاری از خود نشان دادند؛ چنان که محمود افغان، در گشودن یزد ناکام مانده راهی اصفهان گردید. اشرف افغان، جانشین محمود، نیز پس از چهار سال نبرد توانست یزد را بگشاید. با روی کار آمدن نادرشاه افشار و بیرون راندن افغان ها از ایران، محمّد تقی خان، خواهر زاده عنایت سلطان به حکومت یزد منصوب شد. وی و فرزندانش، تا آخر دوره قاجار، در نقش حاکم یا مستوفی یزد خدمت های ارزنده ای به این سرزمین کرده آثار تاریخی و بنا های دیدنی بسیاری در یزد به یادگار گذاشتند. باغ دولت آباد، باغ ناصریه، مدرسه خان، میدان خان، بازار خان، بازار قیصریه و… از آثار آنان است. این منطقه در دوره قاجاریه و پس از آن در آرامش و آبادانی به سر برده و هم اکنون نیز یکی از مهم ترین و ارزشمندترین مناطق ایران است.
مشخصات جغرافیایی – استان یزد:
استان یزد؛ با قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نا مناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیزاست. کویرهای بزرگ لوت و دشت کویر تا دریاچه نمک قم و کویر نمک هرات و مروست تا کویر نمک ابر کوه و باتلاق گاوخونی استان یزد را فرا گرفته اند. بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که استان یزد را به گونه خشک ترین استان ایران در آورده است. گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد. از نظر جغرافیایی بین ۲۹ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه پهنای شمالی و ۵۲ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه درازای خاوری از نصف النهار مبدا واقع شده است. این استان از شمال خاوری به استان خراسان از شمال و باختر به استان اصفهان، ازجنوب باختری به استان فارس و از جنوب خاوری به استان کرمان محدود می شود. به دلیل دور بودن از مرزهای ایران، در درازای تاریخ از بحران ها و فشارهای فرهنگی و نژادی مصون مانده است. استان یزد براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیتی در حدود ۸۲۸۴۰۱ نفرجمعیت داشته و شهرستان های آن عبارتنداز: ابرکوه، اردکان، بافق، تفت، خاتم,صدوق, طبس, مهریز، میبد و یزد.
دشت رسوبی یزد، در فلات مرکزی ایران، از حوزه های مهم جغرافیایی است که از دامنه شیرکوه در جنوب آغاز می شود و با شیب ملایمی تا کویر سیاه کوه در شمال ادامه می یابد. با توجه به موقعیت جغرافیایی، این استان در بر گیرنده نامناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران است. استان یزد گذشته از جایگاه ویژه طبیعی – جغرافیایی و دارا بودن منابع زیرزمینی، از لحاظ تاریخی و فرهنگی نیز از کهن ترین مناطق ایران به شمار می رود و از گذشته های دور دارای فرهنگی درخشان بوده است. کوه های این استان جزو رشته کوه های مرکزی ایران به شمار می روند. دشت های کویری آن، همانندی زیادی با دشت کویر و دشت لوت دارند. بلندترین ناحیه استان یعنی رشته کوه های شیرکوه (۴۰۷۵ متر) در بخش جنوب باختری استان قرار گرفته و پست ترین ناحیه، شمال تا شمال خاوری را در بر می گیرد که همراه با باتلاق های نمک است. راه های دست رسی به این استان عبارتند از:
راه ری ـ اصفهان ـ یزد: این راه از ری به سوی جنوب رفته از قم و کاشان گذشته به شهر گبای ( اصفهان کنونی ) رسیده از آن جا شعبه ای از آن، از راه یزد به کرمان و از کرمان باز شعبه ای به سیستان، سند و کرانه های دریای مکران ( دریای عمان ) می پیوست.
راه یزد ـ سیستان: از سیستان تا یزد، راهی وجود داشته، که کویر را در دور افتاده ترین بخش هایش، یعنی بین « ده سلم » و گدارباروت، میان بر می کرده است.
راه یزد به خراسان: این راه که دارای ایستگاه های بسیاری است، از یزد به سوی آنجیره و خزانه رفته از تل سیاه و ساغند وپشت بادام گذشته به رباط محمّد رسیده از آن جا به ریگ و مهلب و رباط حوران، … رفته، سر انجام به ترشیز ( کاشمر ) و از آن جا به نیشابور می پیوسته است.
در حال حاضر استان یزد دارای راه های زمینی و هوایی است. راه های زمینی آن، از گونه شوسه، آسفالته و راه آهن، عبارتند از:
۱- راه های اصلی، فرعی، روستایی: این راه ها، شامل راه های اصلی، فرعی، روستایی و مال رو است. راه های اصلی، استان را با استان های اصفهان، فارس، کرمان و خراسان پیوند می دهد و از راه های مهم ارتباطی شمال به جنوب و باختر به خاور ایران است.
استان یزد، در سال ۱۳۷۵ خورشیدی، دارای بیش از دو هزار کیلومتر راه اصلی آسفالته و راه های فرعی و روستایی بوده است. محور اصلی ارتباطی استان یزد، سرشناس به جاده سنتو، یکی از پر رفت و آمدترین شبکه های ارتباطی ایران، به ویژه در حمل و نقل بار با وسایط نقلیه سنگین به شمار می رود. بندر های مهم هرمزگان و هم چنین بندر استراتژیک چابهار در استان سیستان و بلوچستان نیز تأثیر زیادی در رونق این راه ارتباطی داشته اند.
راه های فرعی، شهرستان های استان را به یک دیگر و یا شهرستان ها را به شهر یزد پیوند می دهند. راه های روستایی نیزکه درسال های اخیر ایجاد شده، روستاها، دهستان ها و مراکز بخش ها را به یک دیگر پیوند می دهند و نقش ارزنده ای در زندگی اجتماعی روستاییان و کشاورزان منطقه ار لحاظ اقتصادی، ارتباطی و حمل بار دارند.
۲- راه آهن: راه آهن استان یزد؛ سبب پیوند این استان با استان های اصفهان و کرمان و سبب ارتباط مراکز معدنی و صنعتی ایران است. راه آهن سراسری ایران، از تهران شروع و شاخه جنوب خاوری آن، پس از گذر از شهر قم، به دو بخش شده، یکی از طریق کاشان و اصفهان به یزد رسیده و دیگری پس از گذشتن از بافق به زرند و شهر کرمان می پیوندد.
۳- راه های هوایی: استان یزد از طریق راه های هوایی به بیش تر نقاط و مراکز استان های دیگر، مانند : تهران، شیراز، اصفهان، کرمان، بندر عباس، زاهدان، مشهد، … بستگی دارد. فرودگاه شهید صدوقی یزد دارای امکان های کافی برای پذیرش هواپیماهای مختلف بوده و می تواند خدمات فرودگاهی بایسته را برای پرواز های داخلی و خارجی تأمین کند. علاوه بر پرواز های هر روزه تهران – یزد و بر عکس، پرواز های دیگری به اصفهان، مشهد، زاهدان، بندر عباس، شیراز، کرمان، … در این فرودگاه انجام می شود. اخیراً پرواز های حج و زیارت سوریه نیز به طور مستقیم از فرودگاه شهید صدوقی یزد انجام می شود.
مسیرهای گردشگری عمومی استان یزد
|
ردیف
|
مبدأ سفر
|
مقصد سفر
|
مسیر سفر
|
فهرست جاذبه ها
|
|
۱
|
یزد
|
میبد
|
یزد – میبد
|
مسجد جامع- چاپارخانه- رباط شاه عباسی میبد- مارین قلعه- برج کبوتر خانه- یخچال فره میبد- برج محمود آباد- برج عبدالوهاب- مسجد جامع بسروئیه- موزه زیلوپلاس- کارخانه ساخت سفال و سرامیک
|
|
۲
|
یزد
|
اردکان
|
یزد – اردکان
|
پرستشگاه پیرهریشیت- پیر سبز- شاهزاده- کاروانسرای رشتی- دربندهای: مسجد العلما، سلطان، صدرالفضلا و حکیم ماشتر
|
|
۳
|
یزد
|
ابرکوه
|
یزد- تفت- ابرکوه
|
یخچال خشتی- خانه آقازاده- گنبد عالی- پیر حمزه سبز پوش- مناره هاتی نظامیه- مسجد جامع ابرکوه- مسجد بیرون- سید علی نقیا- ارگ شهرسن- گنبد سنگی هد- آرامگاه عزیزالدین سیفی
|
|
۴
|
یزد
|
بافق
|
یزد – بافق
|
امامزاده عبدا… بافق- مسجد جامع بافق- نخلستان های انبوه- ارگ بافق- بقعه شیخ ضیاء الدین- قاضی میر جعفر- قلعه کافر- باغ سرچشمه- پیرمراد- قلعه باقرآباد- قلعه صادق آباد- مناطق حفاظت شده (پرورش شتر- ماهی- شتر مرغ) جنگل ارس
|
|
۵
|
یزد
|
فهرج
|
یزد – بافق – فهرج
|
مسجد جامع فهرج (اولین مسجد در ایران)- مزار شهدا
|
|
۶
|
یزد
|
مهریز
|
یزد – مهریز
|
مهر پادین- خورنیز- پیر نارکی- سنگ نگاره کوه ارنان- کاروانسرای زین الدین- کوه ریگ- قلعه سریزد- حمام استهریج (موزه مردم شناسی) باغ پهلوان پور- عرمالبیز
|
|
۷
|
یزد
|
توران پشت
|
یزد – تفت – ابرکو ه- توران پشت
|
اولین روستا در ایران- بافت تاریخی عالی
|
|
۸
|
یزد
|
آهن شهر
|
یزد- بافق- آهن شهر
|
سبک معماری ساختمانها- پارک تفریحی و بزرگترین فضای سبز تفریحی استان- دریاچه مصنوعی- معادن سرب، روی و آهن
|
|
۹
|
یزد
|
ده بالا
|
یزد- تفت- ده بالا
|
کوهستانی با فاصله چند کیلومتری از استان برخلاف هوای گرم و خنک استان منطقه ییلاقی (طبیعت گردی)
|
|
۱۰
|
یزد
|
طزرجان
|
یزد- تفت- طزرحان
|
کوهستانی- سد آبی طزرجان (طبیعت گردی)
|
|
۱۱
|
یزد
|
تفت
|
یزد- ابرکوه- تفت
|
بقعه شیخ خلیل– آب انبار سرالسویه- سدر شاه ولی- برج کبوتر خانه- عقاب کوه- حسینیه شاه ولی– بقعه شیخ جنیدت توران پشت- قلعه گرمسیر چشمه تا مهر
|
منبع سایت: www.yeec.ir