1393/2/24 چهارشنبه

موقعیت جغرافیایی شهر گرگان و تاریخچه پیدایش آن

ارتفاع از سطح دریا 160 متر و جمعیت آن 274438 نفر است. تحت عنوان گرگان دو شهر گرگان قدیم یا جرجان و گرگان فعلی یا استرآباد مورد توجه قرار میگیرد. گرگان قدیم یا جرجان در 3 کیلومتری شمال گنبد کاووس (گنبد قابوس) فعلی قرار داشت. شهر گنبد قابوس که پس از جرجان به وجود آمد، جزو ناحیه گرگان قدیم محسوب میشود. این شهر در گذشته مرکز ”ترکمن صحرا“ بود و در اثر حملات مغول و سپس تیمور، رو به ویرانی نهاد و کمکم قابوس فعلی در نزدیک آن روبه ترقی و توسعه نهاد. مطالعات انجام شده نشان میدهد که در قدیم شهری به نام گرگان (جرجان)که رودخانه گرگان نیز از میان آن میگذشت وجود داشت که نیمه شرقی آن را گرگان و نیمه غربی آن را ”بکر آباد“ مینامیدهاند. این شهر در قرن چهارم هجری قمری مخصوصاً در زمان شمس المعالی قابوس بن وشمگیر اهمیت و شکوه خاصی داشت. در این دوره دانشمندانی همچون ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی و ابوبکر خوارزمی در این شهر پیرامون مسائل علمی به بحث و مجادله میپرداختند. این شهر از قرن چهارم هجری قمری به بعد اهمیت خود را کم کم از دست داد و در اثر حمله مغول تخریب و در دورههای بعد به خرابهای مبدل گشت.گرگان قدیم (جرجان) یکی از پایتختهای آل زیاریان بود. آرامگاه قابوس زیاری که فعلاً در سمت شمال شهر گنبد واقع شده است، در زمان قدیم داخل شهر جرجان قرار داشت.گرگان در دوره قبل از اسلام نیز یکی از ایالتهای مهم ایران محسوب میشد که در بیشتر ادوار، ایالتی مستقل به حساب میآمد، ولی در بعضی از دورهها جزو پارت و خراسان بوده است. در دوره هخامنشیان، پدر داریوش اول مدتی حکمران آنجا بود. این شهر تا اواخر دوره قاجاریه به نام استرآباد مشهور بود و بعد از دوره قاجاریه گرگان نامیده شد.استرآباد را در زمان صفویه دارالمومنین مینامیدند، زیرا سادات زیادی در آنجا سکنی و حکومت داشتند. در زمان نادر به علت هجوم ترکمنها بارویی بر گرد آن کشیدند. مزار معروف به گور سرخ قبر یکی از فرزندان حضرت علی(ع) در آنجاست. در دوره قاجاریه ، این ناحیه تمرکز ایل قاجار بود. بعد از آن به تدریج جلوههای شهری جدید و مدرن در آن نفوذ کرد و در دهههای اخیر به اوج خود رسید.



 
نگاهی به جاذبه های گردشگری گرگان، مکانهای تاریخی و طبیعی
 
سال ۸۹ با تصویب شورای اسلامی شهر گرگان، بیستم شهریور، روز تغییر نام شهر اِستِرآباد به گرگان در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، روز گرگان نام گرفت. این استان یکی از استان های دارای ظرفیت بالای جذب گردشگر است و همین موضوع می تواند دلیل خوبی باشد برای بزرگداشت این شهر. در این شماره به بهانه روز گرگان به ده جاذبه این شهر پرداختیم که خواندنش خالی از لطف نیست.
 
گردشگری دریایی ـ خلیج گرگان
خلیج گرگان با وسعتی ۴۰۰ کیلومتری، بزرگ ترین خلیج دریای مازندران محسوب می شود. خلیج گرگان کم عمق است؛ به طوری که با در نظر گرفتن بالا آمدگی آب، حداکثر عمق آن به چهار متر می رسد. درجه شوری آب این خلیج در قسمت های غربی به علت کمی عمق و افزایش تبخیر، کمی بیشتر از درجه شوری آب دریای مازندران است. در حدود ۲۵ رود و نهر کوچک از دامنه شمالی البرز وارد خلیج گرگان می شود. اکولوژی خلیج گرگان تحت تاثیر دریای مازندران، رودهای مجاور و شبه جزیره میانکاله قرار گرفته است که این تاثیر در رشد و تکثیر آبزیان، ماهیان استخوان دار، ماهیان غضروفی و جذب پرندگان مهاجر زمستانی نقش مهمی داشته است. این خلیج یکی از سایت های مهم پرنده نگری در ایران محسوب می شود.



گردشگری غذا و خوراکی های سنتی
«خورش ساک» از خوراک های سنتی مردم گرگان است که با اسفناج، نخود، آرد، گوشت گوسفندی و آب نارنج تهیه می شود. «هلی آش» یکی از معروف ترین آش های سنتی ایران است که در گرگان تهیه می شود. هلی به معنای گوجه سبز است. در تهیه هلی آش از نخود، لوبیا، کدو، برنج، سبزی های محلی به همراه گوجه سبز و کمی شکر استفاده می شود.
«کی آش» نیز که با کدو حلوایی و آب انار و نعناع طبخ می شود، طرفداران بسیاری دارد. «حلوای گردویی» مهم ترین شیرینی محلی گرگان است که هم در عزاداری ها و هم مراسم شادی پخته می شود.
 درست کردن این حلوا که با برنج، شکر، گردو و آب تهیه می شود، چند ساعتی به طول می انجامد. کوکو اشپل، بنج نون، پیشمه و نان روغنی قاتلمه از دیگر خوراک های سنتی در گرگان است.
 
طبیعت گردی ـ پارک جنگلی اَلَنگدره


پارک جنگلی النگدره در پنج کیلومتری جنوب غربی شهر گرگان در مسیر جاده ناهارخوران قرار گرفته است. النگدره که از مناطق نمونه گردشگری به شمار می رود، دارای ۱۳ جاذبه گردشگری است. مساحت این پارک جنگلی ۱۸۵ هکتار است.
جاده های جنگلی این پارک یکی از زیباترین چشم اندازهای جنگلی در شمال ایران را دارد. گردشگران بسیاری در سه سطح استانی، ملی و بین المللی برای بازدید از این چشم اندازهای زیبا که در منطقه ای معتدل و نیمه مرطوب قرار گرفته به پارک جنگلی النگدره سفر می کنند. در این پارک هشت چشمه طبیعی قرار گرفته است. گردشگرانی که به النگدره سفر می کنند، می توانند از خدمات موجود در پارک جهت چادر زدن بهره گیرند یا در هتل های شهر گرگان که فاصله کمی با این منطقه دارد، اقامت کنند.
  بازارگردی ـ بازار گرگان

بازار قدیمی گرگان که به بازار نعلبندان نیز معروف است، در داخل بافت قدیم شهر گرگان، بعد از میدان شهرد اری قرار دارد. بازار قدیمی گرگان در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزیع و نشر افکار و عقاید فرهنگی ـ اجتماعی بوده است. این بازار گرچه در اثر گذشت زمان و عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحول یافته، اما امروزه نیز به عنوان مرکز کالبد اصلی شهر، محل داد و ستد کالا و تجمع فروشندگان و خریداران کالاست. بازار قدیمی گرگان که قدمتی دیرینه دارد، از نظر سبک معماری و راسته های مربوط، یکی از زیباترین بازارهای استان گلستان و منطقه شمال ایران محسوب می شود. این بازار یکی از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومی و غیربومی است و محصولات مهم صنایع دستی آن، بویژه دستباف های ترکمنی از شهرت خاصی برخوردار است.
 گردشگری تاریخی ـ دیوار دفاعی گرگان

دیوار بزرگ گرگان ۱۷۰۰ سال پیش در دوره ساسانی به طول ۲۰۰ کیلومتر طی ۹۰ سال ساخته شده است. این دیوار از کنار دریای مازندران در ناحیه گمیشان تا کوه های گلیداغ در شمال شرق کلاله کشیده شده است. دیوار دفاعی گرگان طولانی ترین اثر معماری ایران باستان محسوب می شود و پس از دیوار چین (۶۰۰۰ کیلومتر) و دیوار سمیز آلمان (۵۴۸ کیلومتر)، سومین دیوار بلند جهان به شمار می رود. علت ساخت این دیوار حمله اقوام مهاجری به نام هپتالی ها در زمان فیروزشاه ساسانی بوده است. در حال حاضر تقریبا بیشتر این دیوار از بین رفته است. دیوار دفاعی گرگان نام های مختلفی چون قزل ائلان، سد اسکندر، سد انوشیروان، سد پیروز و مار سرخ ساسانی دارد.
 گردشگری روستایی ـ روستای زیارت



روستای زیارت در ١٧ کیلومتری جنوب شهر گرگان قرار دارد. این روستا که در ارتفاع هزار متری از سطح دریا واقع شده، از شمال به ناهارخوران و از جنوب به آبشار و ارتفاعات پوشیده از جنگل محدود می شود. علت نامگذاری این روستا به زیارت را وجود عبادتگاهی هزار ساله متعلق به بوداییان می دانند. این روستا در میان دو دامنه کوهستانی و جنگلی قرار گرفته و به دلیل هوای خنک و معتدل به روستای ییلاقی گردشگران و مسافران در تابستان ها بدل شده است. در زیارت می توان براحتی یکی از اقامتگاه های کوچک محلی را اجاره کرده و مدتی را در سکوت و آرامش طبیعت به سر برد. چشمه آبگرم این روستا آرامبخش بوده و برای انواع بیماری های پوستی و درد مفاصل مفید است.
گردشگری شهری ـ موزه گرگان
موزه گرگان در شمال شهر گرگان در خیابان شهدا جنب امامزاده عبدالله شهر گرگان قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۵۵به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد، اما در بهمن ۶۷ با افزودن اشیای باستان شناسی و مردم شناسی که از نقاط مختلف استان به دست آمده بود به صورت موزه منطقه ای درآمد.


بخش سنگ این موزه در حیاط سرسبز و مصفای آن قرار گرفته است و شامل سنگ قبرهایی از قرن هشتم تا چهاردهم ه.ق است. در بخش باستان شناسی این موزه آثار ارزشمند ۸۰۰۰ ساله متعلق به مناطق مختلف ایران و خاصه منطقه استان گلستان دیده می شود. در بخش تاریخی و اسلامی نیز نمونه های مختلفی از جنگ افزارهای مفرغی، زیورآلات طلایی، ظروف کتیبه دار و آبگینه های زیبا به نمایش درآمده است.

 
گردشگری سیاحتی ـ ناهارخوران


پارک جنگلی ناهارخوران محبوب ترین منطقه تفریحی گرگانی ها محسوب می شود. ناهارخوران در جنوب شهر گرگان در فاصله هشت کیلومتری از مرکز شهر و در انتهای جاده ناهارخوران قرار گرفته است. این تفریحگاه دارای آب و هوایی مطبوع و ملایم نسبت به نقاط شمالی شهر است. طی ۲۰ سال گذشته با بزرگ شدن گرگان، این پارک به شهر متصل شده است. جاده ناهارخوران امروزه یکی از پررفت و آمدترین خیابان های شهر به شمار می رود. صبح هنگام و عصرها بسیاری از افراد در این خیابان به سمت ناهارخوران پیاده روی و ورزش می کنند. بسیاری نیز در داخل پارک چادر می زنند و بساط تفریحی ساده و سالم برقرار می کنند. از امکانات موجود در این پارک می توان به چند رستوران، سرویس بهداشتی، آلاچیق، باربیکیو و تعدادی فروشگاه اشاره کرد.
 گردشگری مذهبی ـ مسجد جامع گرگان


مسجدجامع گرگان در محله نعلبندان این شهر واقع شده است. بنای مسجد طرحی مربع مستطیلی دارد و وسعتی حدود ۱۶۰۰ متر مربع را در بر می گیرد. با توجه به وجود مناره آجری متعلق به دوره سلجوقی، بنای اولیه مسجد را به این دوران نسبت می دهند. مسجدجامع گرگان در دوره های بعد به طورگسترده بازسازی، تعمیر و تزئین شده است. در حال حاضر به غیر از مناره، اثر دیگری از بنای اولیه مسجد بر جای نمانده است. بیشتر بازسازی ها در دوره تیموری، صفوی و دوره حاضر صورت گرفته است. از مهم ترین آثار نفیس و تاریخی مسجد جامع گرگان می توان به در و منبر چوبی منبت کاری شده و فرامین و سنگ نوشته های پادشاهان صفوی و افشاریه اشاره کرد.
گردشگری صنایع دستی




یکی از تفریحات سالم گردشگران در گرگان، بازدید از بازارهای دائم و روزانه صنایع دستی است که در این شهر برپا می شود. صنایع دستی که در گرگان به فروش می رسد بیشتر حاصل کار قبایل کوچ نشین ترکمن است که محصولات خود را برای عرضه به شهر گرگان می آورند. قالیبافی، مهم ترین صنعت دستی این منطقه است که با بهترین نوع پشم موسوم به خارچین، توسط زنان و دختران ترکمن بافته می شود. قالی و قالیچه ترکمنی دارای گره ترکی باف و یک پوده است و روی دستگاه افقی بافته می شود. یکی از صنایع دستی مورد علاقه گردشگران، نمازلیق یا همان سجاده است. نمازلیق ها قالی های کوچکی است که با نقش و نگارهای زیبای ترکمنی بافته شده و روی آن نماز می خوانند. نمد مالی، ابریشم بافی و انواع زیورآلات ترکمنی از دیگر صنایع دستی محبوب این شهر محسوب می شود.